تغلق تیمورتُغلُق تیمور، مؤسس حکومت تغلق تیموریان در مغولستان در سده هشتم می‌باشد. ۱ - ولادت و معرفی پدردر ۷۳۰ به دنیا آمد. در برخی منابع [۱]
شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۳۳.
[۲]
عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع البحرین، ج۱، ص۳۰۹.
[۳]
خواندمیر، ج۳، ص۹۳.
آمده است که پدرش ایمل خواجه/ ایلخواجه پسر دوواخان از اعقاب جَغَتای (پسر دوم چنگیز) بود، ولی در تاریخ رشیدی [۴]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۵.
پدر او ایسن بوقا/ اُسن بوقا، خان مغولستان (حک: ۷۲۱ـ۷۳۰)، معرفی شده است.۲ - زندگی مخفیانهتغلق تیمور در کودکی در مغولستان به طور ناشناس زندگی می‌کرد. [۵]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۵.
بعد از فوت پدرش، به سبب جانشین نداشتن او، مغولستان دچار نابسامانی شد، [۶]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۵.
لذا امیر بولاجی، رئیس قبیله دوغلات، به جستجوی تغلق تیمور برخاست [۷]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۵ ـ۶.
و او را در قالیمقاق یافت و در شهر آقْسو/ آق سو اقامت داد. [۸]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۶.
[۹]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۱۱.
۳ - کسب حکومتتغلق تیمور در ۷۴۸ در بخش شرقی اولوس جغتای در شهر آقسو بر تخت نشست. ۴ - مذهب تیموروی در ۷۵۴ تحت تأثیر مولانا خواجه احمد، پیشوای مذهبی مسلمانان بخارا و فرزندش مولانا ارشدالدین، به اسلام گروید. [۱۰]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۶ـ۷.
۵ - لشکر کشی تیمورتغلق تیمور در ۷۶۱ [۱۱]
عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع البحرین، ج۱، ص۳۰۸.
به قصد یکپارچه کردن سرزمین موروثی خود به ماوراءالنهر ــ که از دوره ترمشیرین/ ترماشیرین، خان جغتایی، دچار هرج ومرج شده بود ــ لشکر کشید و به علت اختلافات داخلی امرای ترک تا قلب این منطقه پیش راند. [۱۲]
عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع البحرین، ج۱، ص۳۰۸ـ ۳۰۹.
[۱۳]
میرخواند، ج۶، ص۱۰.
[۱۴]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۸.
وی پس از رسیدن به جناق بلاق (از صحاری تاشکَند نزدیک رود خُجَند)، سه تن از امرای قبایل را پیشاپیش روانه ساخت. آنان پس از فرمانبردار شدن امیر بایزید (از امرای قوم جلایر، حک: ۷۶۱ـ۷۶۲) با وی به سمت شهر کَشّ حرکت کردند. [۱۵]
شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۳۳.
[۱۶]
عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع البحرین، ج۱، ص۳۰۹.
[۱۷]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۸.
امیر حاجی برلاس، حاکم شهر کشّ، درصدد مقابله با آنان بر آمد، اما پیش از برخورد دو سپاه از جیحون گذشت و به خراسان گریخت. [۱۸]
شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۳۳.
[۱۹]
عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع البحرین، ج۱، ص۳۰۹.
امیرتیمور، که در خدمت برلاس بود، در راه به بهانه جلوگیری از خرابی و غارت ملک موروثی بَرلاسیه (یکی از چهار قبیله بزرگ جغتای در ماوراءالنهر) و کشّ به دست امرای تغلق تیمور، به ماوراءالنهر برگشت و با شاه محمود یسوری، مشاور سپاه تغلق تیمور، ملاقات کرد و وی را از حمله به کشّ منصرف ساخت. سپس نزد تغلق تیمور رفت و تابعیت او را پذیرفت. تغلق تیمور نیز حکومت کشّ و توابع آن را به او وا گذاشت و خود به طرف مغولستان رفت. [۲۰]
شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۳۶.
[۲۱]
عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع البحرین، ج۱، ص۳۰۹.
[۲۲]
معین الدین نطنزی، منتخب التواریخ معینی، ج۱، ص۲۰۶.
[۲۳]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۹.
۶ - کشور گشاییپس از مراجعت تغلق تیمور از ماوراءالنهر اختلاف بین حکام ولایات ماوراءالنهر بالا گرفت، [۲۴]
شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۳۷.
[۲۵]
عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع البحرین، ج۱، ص۳۰۹.
به همین سبب امرای جَته (نام عامیانه مغولستان) که همراه تغلق تیمور به ماوراءالنهر رفته بودند، به جانب تغلق تیمور بازگشتند. [۲۶]
نظام الدین شامی، ظفرنامه، ج۱، ص۱۶.
[۲۷]
شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۳۷.
[۲۸]
عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع البحرین، ج۱، ص۳۰۹.
در جمادی الاولی ۷۶۲ تغلق تیمور به قصد سرکوبی امیرحسین نبیره امیرقزغن و برادرزن امیرتیمور، که ماوراءالنهر را گرفته بود، به آن‌جا حمله کرد. [۲۹]
شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۴۴.
[۳۰]
نظام الدین شامی، ظفرنامه، ج۱، ص۱۶.
[۳۱]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۱۰.
امیر بایزید، که به خجند دست یافته بود، و امیر بیان سلدوز (از امرای ماوراءالنهر، حک: ۷۶۰ـ۷۶۲) تابع وی شدند. برلاس نیز، که مجدداً در کشّ مستقر شده بود، تصمیم به فرمانبرداری از تغلق تیمور گرفت، اما از ترس دچار شدن به سرنوشت امیر بایزید، که به فرمان تغلق تیمور کشته شده بود، به خراسان گریخت. [۳۲]
نظام الدین شامی، ظفرنامه، ج۱، ص۱۸.
[۳۳]
شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۴۴.
[۳۴]
عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع البحرین، ج۱، ص۳۰۹.
[۳۵]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۱۰.
پس از رسیدن لشکر تغلق تیمور به لشکر امیرحسین در کنار رود وخش/ وخشاب (شعبه بزرگ جیحون)، امیرحسین به علت بروز تفرقه در میان سپاهیان خود شکست خورد و گریخت. تغلق تیمور از جیحون گذشت و تا ارتفاعات هِندوکُش را غارت کرد و بهار و تابستان را در آن نواحی گذراند. [۳۶]
شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۴۵.
۷ - تسلط بر سمرقندتغلق تیمور در پاییز ۷۶۲ در راه سمرقند به قتل امیر بیان سلدوز فرمان داد. [۳۷]
شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۴۴.
[۳۸]
عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع البحرین، ج۱، ص۳۰۹.
وی زمانی که به سمرقند رسید و بر تمام ماوراءالنهر مسلط شد، امرای مظنون به خیانت را کشت، [۳۹]
شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۴۴.
[۴۰]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۱۰.
سپس اداره مناطق تصرف شده را به پسر خود، الیاس خواجه اوغلان، داد. همچنین به دلیل توانایی و زیرکی امیرتیمور، ماوراءالنهر را به وی سپرد. [۴۱]
شرف الدین علی یزدی، ظفرنامه، ج۱، ص۴۵ـ۴۶.
[۴۲]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۱۰ـ ۱۱.
۸ - وفاتتغلق تیمور در ۷۶۴ درگذشت. [۴۳]
محمدحیدر دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۱۱.
۹ - فهرست منابع(۱) خواندمیر؛ (۲) محمدحیدر دوغلات ، تاریخ رشیدی ، چاپ عکسی از نسخة خطی کتابخانة انستیتو ابوریحان بیرونی (تاشکند)، ش ۱۴۳۰، تهران ۱۳۷۸ ش ؛ (۳) شرف الدین علی یزدی ، ظفرنامه : تاریخ عمومی مفصّل ایران در دورة تیموریان ، چاپ محمد عباسی ، تهران ۱۳۳۶ ش ؛ (۴) عبدالرزاق سمرقندی ، مطلع سعدین و مجمع البحرین ، ج ۱، چاپ عبدالحسین نوائی ، تهران ۱۳۵۳ ش ؛ (۵) معین الدین نطنزی ، منتخب التواریخ معینی ، چاپ ژان اوبن ، تهران ۱۳۳۶ ش ؛ (۶) میرخواند؛ (۷) نظام الدین شامی ، ظفرنامه ، چاپ پناهی سمنانی ، تهران ۱۳۶۳ ش . ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تُغلُق تیمور»، شماره۳۶۶۴. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|